استهلاک در مدیریت مالی و تصمیم‌گیری‌های سازمان: انواع و روش‌های آن

استهلاک در مدیریت مالی باتوجه به اینکه استهلاک به عنوان یکی از اصول مهم حسابداری، در مدیریت مالی و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک سازمان دارای اهمیت بالایی است. در این مقاله، به بررسی انواع و روش‌های استفاده از استهلاک در کسب و کارها و نقش آن در بهبود عملکرد سازمان پرداخته می‌شود. این مقاله با هدف آشنایی دانشجویان و صاحبان کسب و کار با مفاهیم پایه‌ای در حسابداری و مدیریت مالی تهیه شده است.

اهمیت استهلاک در مدیریت مالی

استهلاک به معنای کاهش ارزش دارایی‌های ثابت در طول زمان است که در حسابداری به منظور به‌روزرسانی ارزش دارایی‌ها و تعیین درآمد و سود حاصل از آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، به بررسی انواع و روش‌های استفاده از استهلاک و نقش آن در بهبود عملکرد سازمان پرداخته می‌شود.

تعریف استهلاک و انواع آن

استهلاک به عنوان کاهش ارزش دارایی‌های ثابت در طول زمان تعریف می‌شود. انواع استهلاک شامل استهلاک خطی، استهلاک متغیر، استهلاک سرعتیو استهلاک گروهی هستند. استهلاک خطی یعنی درصد استهلاک برای هر سال ثابت است. در استهلاک متغیر، درصد استهلاک برای هر سال تغییر می‌کند و در استهلاک سرعتی، هر سال درصد استهلاک افزایش می‌یابد. در استهلاک گروهی، دارایی‌های یک گروه با هم استهلاک می‌شوند.

روش های محاسبه استهلاک دارایی 

برای محاسبه استهلاک چهار روش رایج وجود دارد. در هر روش مبالغ مختلفی را بین دوره های مختلف تخصیص داده می شود. ولی در نهایت نتیجه نهایی تمامی روش ها در پایان عمر فید دارایی یکسان می باشد. و همگی مبلغ کل بهای تمام شده استهلاک پذیر دارایی را در طول عمر ان مستهلک می کنند. برای هر دوره نمی توان یک روش خاص را بکار برد. برای تمای دوره ها می بایست یک روش استهلاک را استفاده کرد. البته موارد استثنایی با رعایت یک سری اصول و استاندارد حسابداری هستند که امکان تغییر روش را فراهم می کنند. 

• روش خط مستقیم
• روش میزان تولید
• روش مانده نزولی
• روش مجموع سنوات

و روش های دیگری مانند 

• روش ساعت کارکرد
• روش قسط السنین
• روش سرمایه گذاری وجوه استهلاکی 

روش محاسبه استهلاک خط مستقیم

 مبالغ برابری هزینه استهلاک به هر یک از سالهای عمر مفید دارایی اختصاص می یابد. در این روش مبلغ قابل استهلاک بر سالهای عمر مفید تقسیم می شود تا هزینه استهلاک سالانه معین گردد. در این روش میزان هزینه استهلاک در طول عمر مفید دارایی بصورت یکسان و ثابت است و با گذشت زمان از ارزش دارایی بصورت یکسان کسر می گردد. ارزش هر قلم دارایی در تمام عمر ان مساوی می باشد.  برای محاسبه استهلاک از روش خط مستقیم می توان از فرمول زیر استفاده کرد. 

استهلاک سالانه در روش خط مستقیم =   (ارزش اسقاط – بهای تمام شده )/ عمر مفید (سال)

مثال : کالایی با عنوان صندلی به مبلغ ۵.۰۰۰.۰۰۰ ریال در ابتدای سال 1391 خریداری شده است و نرخ استهلاک ان ۱۰ سال می باشد. بنابراین باید مبلغ خریداری شده (بهای تمام شده ) را بر ۱۰ سال عمر مفید ان تقسیم کرد که برابر ۵۰۰.۰۰۰ ریال در هر سال هزینه استهلاک می شود . 

روش محاسبه استهلاک میزان تولید

 در روش میزان تولید به هر یک ازواحدهای تولید شده، مبلغ ثابتی از استهلاک اختصاص می یابد. برای بدست آوردن این مبلغ ثابت، مبلغ قابل استهلاک بر کار مفید(میزان تولید) تقسیم می شود. بنابراین برای محاسبه هزینه استهلاک دوره کافیست هزینه استهلاک هر واحد را در تعداد واحدهای تولید شده دوره ضرب کنیم.

استهلاک هر واحد تولید = (ارزش اسقاط – بهای تمام شده)/میزان تولید

مثال: در صورتی که بهای تمام شده کالایی برابر ۱۰.۵۰۰.۰۰۰ ریال باشد، ارزش اسقاط برابر ۵۰۰.۰۰۰ ریال در صورتی که در سال ۱۰۰۰ واحد تولید شود 

روش محاسبه استهلاک مانده نزولی مضاعف

 در یک روش تسریعی استهلاک هزینه استهلاک سال های اول بیشتر ازهزینه استهلاک سال های بعد می باشد. بنابراین این روش یک روش تسریعی استهلاک می باشد. برای محاسبه استهلاک سالانه ارزش دفتری دارایی ثابت در درصد ثابت ضرب می شود. این درصد ثابت دو برابر نرخ استهلاک خط مستقیم می باشد.  

نرخ نزولی مضاعف سالانه = ( ۱/ عمر مفید (سال )) *۲  

در این روش ارزش اسقاط نباید مستهلک شود و باید تا زمانی که دارایی کنار گذاشته نشده، در دفتر باقی بماند. 
مثال : چاپگر در سال 1391 با نرخ استهلاک ۲۰% با بهای تمام شده ۵.۰۰۰.۰۰۰ ریال

روش محاسبه استهلاک مجموع سنوات

 یکی دیگر از روش های تسریعی استهلاک، روش مجموع سنوات می باشد. استهلاک با ضرب مبلغ قابل استهلاک دارایی در یک کسر بدست می آید. مخرج این کسر مجموع سال های عمر دارایی می باشد. 

مجموع سنوات عمر دارایی  = (عمر مفید دارایی +۱ ) عمر مفید دارایی/ ۲

روش های دیگر نیز مانند روش روش قسط السنین مبنی بر محاسبات سرمایه گذاری و سود منتسب به آن وجود دارد که به ان روش های هزینه افزا هم گفته می شود. 

جدول مزایا و معایب انواع روش های استهلاک

نحوه ثبت هزینه استهلاک در حسابداری

برای ثبت هزینه استهلاک دارایی استهلاک پذیر ، در صورتیکه عمر مفید دارایی بیشتر از یک سال باشد می بایست در دفاتربه عنوان دارایی بلند مدت ثبت شود.

بطور مثال  در صورتیکه شرکتی کالایی با ارزش ۵.۰۰۰.۰۰۰ ریال در تاریخ 1391/04/01 خریده باشد و عمر مفید ان ده سال در نظر گرفته شود و ارزش اسقاط ان ۱۰۰.۰۰۰ ریال باشد

•    ثبت سند حسابداری خرید دارایی

ثبت سند حسابداری هزینه استهلاک 

برای ثبت هزینه استهلاک باید حساب هزینه استهلاک را بدهکار و حساب استهلاک انباشته را بستانکار کنیم. 
ثبت سند حسابداری هزینه استهلاک در همان سال :

هزینه استهلاک یک سال = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط)/ عمر مفید 

۱۰/(۱۰۰.۰۰۰ – ۵.۰۰۰.۰۰۰)  = ۴۹۰.۰۰۰

این کالا از ابتدای تیرماه خریداری شده است و برای ۹ ماه در سال 1391 کارکرد داشته است :

۳۶۷.۵۰۰=هزینه استهلاک برای ۹ ماه = ۴۹۰.۰۰۰ * ۱۲/۹

هزینه استهلاک برای ۹ ماه بصورت زیر در حسابداری ثبت می شود:

ثبت سند حسابداری استهلاک در پایان سال بعد

۱۰/(۱۰۰.۰۰۰ – ۵.۰۰۰.۰۰۰)   ۴۹۰.۰۰۰=

ثبت سند حسابداری تعمیرات اساسی دارایی

ثبت هزینه تعمیر دارایی
در صورتیکه دارایی به مبلغ ۹۰.۰۰۰ ریال تعمیر اساسی شود:

 مبلغ تعمیر اساسی به بهای تمام شده دارایی مربوطه اضافه می گردد و هزینه استهلاک طبق نرخ کالا محاسبه و ثبت می شود. 

هزینه استهلاک تعمیر  

سند هزینه استهلاک بابت تعمیر اساسی بصورت جداگانه ثبت می شود و در کاردکس اموال نیز زی دارایی مربوطه با ذکر تاریخ تعمیر آورده می شود:

ارزش واقعی کالا – استهلاک در سال 91 – استهلاک در سال 92 + هزینه تعمیر اساسی 

۵.۰۰۰.۰۰۰ – ۳۶۷.۵۰۰- ۴۹۰.۰۰۰+۹۰.۰۰۰ = ۴.۲۳۲.۵۰۰
 

• ثبت سند حسابداری فروش دارایی بیشتر از ارزش دفتری

دارایی ثابت مشهود = بهای تمام شده 
استهلاک انباشته  = مجموع استهلاک سال های استفاده 
ارزش دفتری = استهلاک انباشته  – بهای تمام شده 

ثبت سند حسابداری فروش دارایی کمتر از ارزش دفتری

•  ثبت سند حسابداری اهدای دارایی 

ثبت سند حسابداری کنارگذاری دارایی 

مقایسه ای با انواع روش های استهلاک

روش میزان تولید مناسب ترین راه برای برخورد با دارایی استکه بر اثر مصرف فیزیکی مشمول فرسایش می شوند. بنابراین اگردارایی در یک دوره درآمد بیشتری ایجاد کند، هزینه استهلاک ان دوره نیز باید بیشتر باشد. اما براورد میزان تولید تنها برای دارایی هایی امکان پذیر است  که براورد کارکرد انها نظیر کیلومتر یا سرعت پرواز قابل حصول و اندازه گیری باشد. نظیر دارایی های مثل کامیون ، هواپیما و .. 
روش تسریعی استهلاک مانند نزولی مضاعف و مجموع سنولت برای دارایی مناسب است که در سال اول دارای درامد بیشتری باشد. بنابراین در سال اول هزینه استهلاک بیشتری به مقابله با درامد خواهد رفت. 
روش های محاسبه استهلاک در حسابداری مبنی بر گذر زمان: 
•    روش خط مستقیم 
روش محاسبه بر حسب محصول یا روش مبنی بر تغییر هزینه هر دوره:
•    استهلاک در حسابداری به روش میزان تولید
•    استهلاک در حسابداری به روش ساعت کارکرد
روش محاسبه مبنی بر استهلاک بیشتر در سال های عمر داراریی و کاهش تدریجی
•    استهلاک در حسابداری به روش مجموع سنوات
•    استهلاک در حسابداری به روش مانده نزولی

سوابق تحقیق:
تحقیقات زیاددر زمینه استهلاک صورت گرفته است و این موضوع به عنوان یکی از اصول اساسی حسابداری و مدیریت مالی در کسب و کارها به شناخت و بهبود عملکرد سازمان کمک می‌کند. برخی از سوابق تحقیق در این زمینه شامل بررسی رابطه استهلاک با سودآوری سازمان، ارزیابی روش‌های استهلاک در شرکت‌های پیمانکاری و مقایسه روش‌های استهلاک در صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات الکترونیکی است.

نکات کلیدی و کاربرد استهلاک در مدیریت مالی در کسب و کارها

• استهلاک به عنوان یکی از اصول مهم حسابداری و مدیریت مالی، در تعیین دارایی‌ها و تعیین درآمد و سود حاصل از آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• استفاده از روش‌های استهلاک مناسب، به کسب و کارها کمک می‌کند تا بتوانند ارزش دارایی‌های خود را به‌روزرسانی کنند و برنامه‌ریزی‌های مالی خود را با دقت بیشتری انجام دهند.
• استفاده از روش‌های استهلاک مناسب، به کاهش هزینه‌های مالی کمک می‌کند و بهبود عملکرد مالی سازمان را تسهیل می‌کند.

خلاصه و نتیجه گیری

استهلاک به عنوان یکی از اصول مهم حسابداری و مدیریت مالی، در تعیین دارایی‌ها و تعیین درآمد و سود حاصل از آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از روش‌های استهلاک مناسب، به کسب و کارها کمک می‌کند تا بتوانند ارزش دارایی‌های خود را به‌روزرسانی کنند و برنامه‌ریزی‌های مالی خود را با دقت بیشتری انجام دهند.
همچنین، استفاده از روش‌های استهلاک مناسب، به کاهش هزینه‌های مالی کمک می‌کند و بهبود عملکرد مالی سازمان را تسهیل می‌کند. در نهایی که کسب و کارها با دارایی‌های ثابت سر و کار دارند، استهلاک به عنوان یکی از مهمترین مفاهیم حسابداری و مالی، بهبود عملکرد سازمان را تضمین می‌کند. در این مقاله، به بررسی انواع و روش‌های استفاده از استهلاک پرداختیم و نکات کلیدی و کاربرد آن در کسب و کارها را بررسی کردیم. با استفاده از روش‌های استهلاک مناسب، کسب و کارها می‌توانند هزینه‌های مالی خود را کاهش دهند و به‌روزرسانی ارزش دارایی‌های خود را با دقت بیشتری انجام دهند.
بنابراین، در هر کسب و کار، مدیریت استهلاک به عنوان یکی از مفاهیم حسابداری و مالی بسیار مهم است و باید با توجه به نیازهای سازمان و مشخصات دارایی‌های ثابت، روش استهلاک مناسبی انتخاب شود. در نهایت، برای بهره‌برداری بهینه از استهلاک، کسب و کارها باید به طور دوره‌ای، تحلیل و بررسی روش‌های استهلاک خود را انجام دهند و در صورت نیاز، آن‌ها را با روش‌های بهتر و مناسب‌تر جایگزین کنند.