جرائم مالیاتی در ایران + جدول جرایم مالیات

جرائم مالیاتی در ایران یکی از مسائلی است که همیشه در دستور کار قضاییان و مسئولان مالی قرار دارد. این مقاله به بررسی جرائم مالیاتی در ایران می‌پردازد. در اینجا مفاهیم و مفاد قانونی پیرامون جرائم مالیاتی، نظامات مالیاتی در ایران، انواع جرائم مالیاتی، پیامدهای قانونی این جرائم و راهکارهای پیشگیری از آنها بررسی شده است.

در سال‌های اخیر، جرائم مالیاتی در ایران به دلیل افزایش نرخ مالیات و تشدید قوانین مالیاتی به عنوان یکی از مسائل مهم در دستور کار قضاییان و مسئولان مالی قرار گرفته است. جرائم مالیاتی در ایران، شامل مواردی مانند عدم پرداخت مالیات، اظهار نامه نادرست، تقلب در عملکرد مالیاتی و … می‌باشد که پیامدهای جدی برای افراد دارد.

مفاهیم و مفاد قانونی جرائم مالیاتی در ایران

مفهوم جرم مالیاتی به عنوان یکی از جنبه‌های اقتصادی مطرح است. در قانون مالیات همچنین، جرم مالیاتی به عنوان هرگونه عملی که موجب کاهش مالیات قابل پرداخت توسط فرد شود، تعریف شده است. به عنوان مثال، عدم پرداخت مالیات، تقلب در اظهارنامه مالیاتی یا وارد کردن اطلاعات نادرست در اظهارنامه مالیاتی، هر یک از نوع جرایم مالیاتی در ایران هستند.

نظامات مالیاتی و جرائم مالیاتی در ایران

در ایران، سازمان امور مالیاتی به عنوان سازمان مسئول نظارت و بررسی عملکرد مالیاتی فعالیت می‌کند. این سازمان تلاش دارد با اجرای قوانین و مقررات مالیاتی، عدالت مالیاتی را حفظ کند. در این راستا، سازمان امور مالیاتی از روش‌های مختلفی برای جلوگیری از جرائم مالیاتی استفاده می‌کند.

انواع جرائم مالیاتی در ایران

جرائم مالیاتی در ایران شامل مواردی مانند عدم پرداخت مالیات، اظهارنامه مالیاتی نادرست، تقلب در عملکرد مالیاتی، عدم ارائه اطلاعات صحیح و کامل به سازمان امور مالیاتی و … می‌باشد. این جرائم می‌توانند به شکل یک جرم کلی یا در قالب جرایم خاص مالیاتی مطرح شوند.

اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به درآمدهایی که از طریق فعالیت‌های اقتصادی به دست می‌آورند مکلف به پرداخت مالیات هستند. در پاسخ به این سوال که جرایم مالیاتی چیست می‌توان گفت عدم انجام تکالیف مالیاتی از سوی صاحبان مشاغل و شرکت‌ها موجب ایجاد این جرایم می‌شود.

سازمان امور مالیاتی برای مودیان، وظایفی را در مهلت‌های تعیین شده تعریف کرده که اگر در مهلت قانونی انجام نشود، علاوه بر پرداخت اصل مالیات مربوطه، مشمول قوانین جرایم مالیاتی و پرداخت آن می‌شود که در برخی موارد جای هیچ‌گونه بخشیدگی نیز برای آن وجود ندارد.

جرائم مالیاتی در ایران می‌تواند مربوط به موارد دیگری از جمله کتمان درآمد حاصل از فعالیت اقتصادی اشخاص، برآورد هزینه‌های غیرواقعی یا عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر نیز باشد که موجب محرومیت از تمام تسهیلات و معافیت‌های مالیاتی می‌شود.

سازمان امور مالیاتی در راستای حمایت از فعالیت‌های اقتصادی برای برخی از جرایم مالیاتی، بخشش، معافیت و تشویق‌هایی در نظر گرفته اما از طرفی هم هیچگونه بخششی را برای برخی از تکالیف مالیاتی قائل نشده و بر انجام این موارد از سوی مودیان تاکید فراوان دارد.

پیامدهای قانونی

پیامدهای قانونی جرائم مالیاتی، شامل مواردی مانند پرداخت جریمه، پرداخت بهره بر مبالغ مالیاتی تاخیری، تعلیق یا لغو مجوزها، تعلیق یا لغو اخذ مالیات و حتی محاکمه جرمی می‌باشد.

قانون جرایم مالیاتی

برای بسیاری از مودیان محل سوال است که جرایم مالیاتی طبق قانون چگونه است؟ در پاسخ باید گفت که در دهه‌های اخیر به مرور بحث فرار مالیاتی و تخلفات مالی جرم‌انگاری شده و در قوانین جدید مالیاتی این موضوع لحاظ شده است.

فصل هفتم باب چهارم قانون مالیات‌های مستقیم از مواد 189 تا 202 مشخصا به موضوع تشویقات، انواع جرایم مالیاتی و شرایط بخشودگی آنها اشاره می‌کند که مطالعه آن برای تمامی صاحبان کسب‌وکار و مودیان مالیاتی ضروری است.

از بندهای مختلف قانونی می‌توان اینگونه استنباط کرد که عدم تعهد مودیان به تکالیف مالیاتی جرم محسوب می‌شود و دولت طبق قانون جرایم مالیاتی، مودیان را مجازات می‌کند. این موضوع نه تنها در مورد مالیات پرداختی خود مودیان صدق می‌کند، بلکه در مواردی که نیاز است آنها مالیات دیگران را نیز پرداخت کنند، صدق می‌کند.

راهکارهای پیشگیری از جرائم مالیاتی:
برای جلوگیری از جرائم مالیاتی، می‌توان از راهکارهای مختلفی استفاده کرد. به عنوان مثال، ارائه آموزش‌های مالیاتی، تشدید نظارت و کنترل سازمان امور مالیاتی، تشویق به اظهارنامه مالیاتی دقیق و صادقانه و افزایش اطلاعات عمومی در زمینه مالیات، می‌توانند موثر باشند.

در جدول زیر، نمونه‌ای از پیامدهای قانونی جرائم مالیاتی در ایران آمده است:

بیشتر در مورد جرائم مالیاتی در ایران، می‌توان گفت که این جرائم از نظر حجم و تعداد در سال‌های اخیر افزایش یافته است. این موضوع نشان می‌دهد که آگاهی افراد از مسائل مالیاتی کافی نیست و بسیاری از افراد به دلایل مختلف از پرداخت مالیات خودداری می‌کنند. از دلایل عدم پرداخت مالیات می‌توان به عدم آگاهی افراد از قوانین مالیاتی، عدم اعتماد به سازمان امور مالیاتی، عدم توانایی افراد در پرداخت مالیات و همچنین فشارهای مالیاتی بر برخی افراد اشاره کرد.
در ایران، سازمان امور مالیاتی با تشدید نظارت و کنترل بر عملکرد مالیاتی، سعی در کاهش جرائم مالیاتی دارد. برای این منظور، این سازمان اقدام به ارائه آموزش‌های مالیاتی و ارتقای آگاهی عمومی در زمینه مالیات، تشویق به اظهارنامه مالیاتی دقیق و صادقانه، ارائه تسهیلات مالیاتی به افراد و شرکت‌ها، افزایش نرخ جریمه برای جرایم مالیاتی و … کرده است.
در نهایت، پیشگیری از جرائم مالیاتی به عنوان یکی از مهمترین راهکارها برای کاهش این جرائم مطرح است. برای این منظور، باید افراد را آگاه کرد و آموزش‌های لازم را در این زمینه ارائه کرد تا بتوان به کاهش جرائم مالیاتی در ایران دست یافت.

جدول جرایم مالیاتی

در جدول جرایم مالیاتی، انواع جرایم و درصد مربوط به آنها را بیان می‌کنیم. سپس در ادامه به طور مفصل هر کدام از انواع آن را شرح می‌دهیم.

انواع جرایم مالیاتی و میزان هر کدام از آنها

جرایم مالیاتی انواع مختلفی دارد که برای هر کدام از آنها درصدهای متفاوت در نظر گرفته شده است. با این حال، مهم‌ترین آنها به ترتیب مواد قانونی به شرح زیر است:

•  جریمه مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده به شکل دوره‌ای و هر 3 ماه یکبار باید پرداخت شود که مودی تا 15 روز پس از هر دوره این فرصت را دارد که اقدام به پرداخت کند در غیر این صورت عدم پرداخت و عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی موجب تعلق جریمه مالیات بر ارزش افزوده می‌شود.

طبق ماده 22 قانون ارزش افزوده «مودیان مالیاتی در صورت انجام ندادن تکالیف مقرر در این قانون و یا در صورت تخلف از مقررات این قانون، علاوه بر پرداخت مالیات متعلق و جریمه تاخیر، مشمول جریمه ای به شرح زیر خواهند بود:

1- عدم ثبت نام مودیان در مهلت مقرر معادل هفتاد وپنج درصد (75%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نامه یا شناسایی حسب مورد.

2- عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق.

3- عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق.

4- عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل بیست وپنج درصد (25%) مالیات متعلق.

5- عدم تسلیم اظهارنامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد، معادل پنجاه درصد (50%) مالیات متعلق.

6- عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد معادل بیست وپنج درصد (25%) مالیات متعلق».

همچنین بر اساس ماده 23 قانون مذکور «تاخیر در پرداخت مالیات‌های موضوع این قانون در مواعد مقرر، موجب تعلق جریمه‌ای به میزان دو درصد (2%) در ماه، نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تاخیر خواهد بود».

• جریمه مالیات عملکرد

ماده 190 قانون مالیات‌های مستقیم به میزان جریمه مالیات بر عملکرد پرداخته است که بر اساس آن، چنانچه اشخاص حقیقی و حقوقی مالیات بر عملکرد هر ساله خود را در مهلت تعیین شده پرداخت نکنند مشمول پرداخت جریمه‌ای معادل 2.5 درصد به ازای هرماه تاخیر می‌شود.

• جریمه اظهارنامه مالیاتی

یکی از جرایم غیر قابل بخشش مالیاتی، عدم ارسال اظهارنامه در موعد مقرر قانونی است. بر همین اساس ماده 192 قانون مالیات‌های مستقیم بیان می‌کند:

«در کلیه مواردی که مودی یا نماینده او که به ‌موجب مقررات این قانون از بابت پرداخت مالیات مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی است چنانچه نسبت به تسلیم آن در موعد مقرر اقدام نکند، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل سی ‌درصد (30%) مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون و ده‌ درصد (10%) مالیات متعلق برای سایر مودیان می‌باشد».

بنابراین، عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی مشمول جریمه 30 درصدی اشخاص حقوقی و جریمه 10 درصدی اشخاص حقیقی می‌شود.

• جریمه درآمدهای کتمان شده و هزینه‌های غیر واقعی

یکی دیگر از انواع جریمه عدم پرداخت مالیات، مربوط به ماده 192 قانون مالیات‌های مستقیم بوده که بر اساس آن درآمدهای کتمان‌شده در اظهارنامه‌های تسلیمی یا برآورد هزینه‌های غیرواقعی مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل سی ‌درصد (30%) مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون و ده‌ درصد (10%) مالیات متعلق برای سایر مودیان می‌باشد.

• جریمه عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان

دفاتر قانونی نیز از آن دسته مواردی است که اگر مودیان در موعد مقرر آن را به سازمان امور مالیاتی تسلیم نکنند مشمول پرداخت جرایم مالیاتی می‌شوند.

بر اساس ماده 193 قانون مالیات‌های مستقیم «نسبت به مودیانی که به موجب این قانون و مقررات مربوط به آن مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند در صورت عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان یا عدم ارائه دفاتر مشمول جریمه‌ای معادل بیست درصد (20%) مالیات برای هریک از موارد مذکور خواهند بود.»

همچنین تبصره این ماده قانونی می‌گوید: «عدم تسلیم اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان در دوره معافیت موجب عدم استفاده از معافیت مقرر در سال مربوط خواهد شد».

• جریمه اظهار درآمد غیرواقعی

همانطور که می‌دانید مودیان مکلفند میزان درآمدی که از طریق فعالیت اقتصادی به دست می‌آورند را در اظهارنامه مالیاتی به ثبت برسانند اما چنانچه سازمان امور مالیاتی طی بررسی‌هایی به میزان درآمدی مغایر با درآمد اظهار شده برسد، بر اساس ماده 194 قانون مالیات‌های مستقیم، شخص را مکلف به پرداخت جریمه غیرقابل بخشش می‌کند.

در ماده مذکور آمده : «مودیانی که اظهارنامه آنها در اجرای مقررات ماده (158) ‌این قانون مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، در صورتی که درآمد مشمول مالیات مشخصه قطعی با رقم اظهار شده از طرف مودی‌ بیش از پانزده درصد (15%) اختلاف داشته باشد علاوه بر تعلق جرایم مقرر مربوط که قابل بخشودن نیز نخواهد بود تا سه سال بعد از ابلاغ‌ مالیات مشخصه قطعی از هرگونه تسهیلات و بخشودگی‌های مقرر در قانون مالیات‌ها نیز محروم خواهند شد».

• جریمه مدیران شرکت

این جریمه مربوط به مدیران شرکت‌ها است. بر اساس ماده 195 قانون مالیات‌های مستقیم «جریمه تخلف آخرین مدیران شخص حقوقی از لحاظ عدم تسلیم اظهارنامه موضوع ماده (114) این قانون ظرف‌ مهلت مقرر یا تسلیم اظهارنامه خلاف واقع به ترتیب عبارت است از دو درصد (2%) و یک درصد (1%) سرمایه پرداخت شده شخص حقوقی در تاریخ انحلال‌».

• جریمه مدیران تصفیه

مدیران تصفیه از لحاظ قانونی نمی‌توانند دارایی یک شخص حقوقی را پیش از تصفیه امور مالیاتی، تقسیم کنند، در صورت انجام این امر مشمول پرداخت جریمه می‌شوند.

بر اساس ماده 196 قانون مالیات‌های مستقیم «جریمه تخلف مدیر یا مدیران تصفیه در مورد تقسیم دارایی شخص حقوقی قبل از تصفیه امور مالیاتی شخص‌ حقوقی یا قبل از سپردن تأمین مقرر موضوع ماده (118) این قانون‌ معادل بیست درصد (20%) مالیات متعلق خواهد بود که از مدیر یا مدیران تصفیه ‌وصول می‌گردد».

• جریمه عدم ارسال لیست حقوق و قرارداد پیمانکاری

شخصی که موظف به ارسال لیست حقوق دستمزد کارکنان و همچنین قرارداد پیمانکاران است در صورتی که از انجام این کار در موعد مقرر خودداری کند مشمول جرایم مالیاتی می‌شود.

بر اساس ماده 197 قانون مالیات‌های مستقیم «نسبت به اشخاصی که به شرح مقررات این قانون مکلف به تسلیم صورت یا فهرست یا قرارداد یا مشخصات راجع به مودی می‌باشند،‌ در صورتی که از تسلیم آنها در موعد مقرر خودداری و یا بر خلاف واقع تسلیم نمایند، جریمه متعلق در مورد حقوق عبارت خواهد بود از دو درصد (2%) حقوق‌ پرداختی و در خصوص پیمانکاری یک درصد (1%) کل مبلغ قرارداد و در هر حال با مودی متضامنا مسئول جبران زیان وارده به دولت خواهند بود».

• جریمه مالیات‌های تکلیفی

یکی دیگر از انواع جرایم مالیاتی، جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی است. در واقع عدم تعهد نسبت به مالیات‌های تکلیفی نیز مشمول جرایم مالیاتی با نرخ 10 درصد و به ازای هر ماه تاخیر 2.5 درصد است.

بر اساس ماده 199 قانون مالیات‌های مستقیم «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به ‌موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئوولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه‌ای معادل ده ‌درصد (10%) مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و دو­ و نیم ­‌درصد (5/2%) مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تأخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود.

چنانچه مالیات توسط دریافت‌کننده وجوه پرداخت شود، در این ­صورت جریمه دو و نیم ‌درصد(5/2%) موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مودی مزبور از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد».

• جریمه دفاتر اسناد رسمی و سردفتران

دفاتر اسناد رسمی در برابر وظایف مالیاتی که به آنها سپرده شده اگر مرتکب تخلف شوند، سازمان امور مالیاتی بر اساس قانون آنها را مشمول پرداخت جرایم مالیاتی می‌کند.

طبق ماده 200 قانون مالیات‌های مستقیم «در هر مورد که به موجب مقررات این قانون تکلیف یا وظیفه‌ای برای دفاتر اسناد رسمی مقرر گردیده است در صورت تخلف علاوه بر‌ مسئولیت تضامنی سردفتر با مودی در پرداخت مالیات یا مالیات‌های متعلق مربوط، مشمول جریمه‌ای معادل بیست درصد (20%) آن نیز خواهد بود و در مورد تکرار‌ به «مجازات حبس تعزیری درجه شش» نیز با رعایت مقررات مربوط محکوم خواهد شد».

برخی از مهم‌ترین جرایم مالیاتی اشخاص حقوقی

طبق قانون سازمان امور مالیاتی علاوه بر اشخاص حقیقی، تمامی شرکت‌هایی که نام آنها در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسیده است نیز در قالب اشخاص حقوقی موظف به پرداخت مالیات هستند.

شرکت‌ها حتی اگر هیچگونه فعالیت و درآمدی نیز طی یک دوره مالی نداشته باشند نیز مکلف به ارسال اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی هستند.

جرایم مالیاتی اشخاص حقوقی که ناشی از عدم تعهد به تکالیف مالیاتی آنها می‌باشد در قوانین ذکر شده فوق تعریف شده، اما به طور مجزا و مختصر، مهمترین آنها به شرح زیر است:

• جریمه عدم پرداخت مالیات بر عملکرد
• جریمه عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی
• جریمه درآمدهای کتمان شده در اظهارنامه
• جریمه برآورد هزینه‌های غیرواقعی جاری در اظهارنامه
• جریمه عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان
• جریمه عدم پرداخت مالیات‌های تکلیفی

جریمه عدم پرداخت مالیات قطعی

مالیاتی که از سوی سازمان امور مالیاتی بر اساس اظهارنامه ارسالی تعیین می‌شود به صورت برگه تشخیص مالیاتی به مودی ابلاغ می‌شود که میزان آن نهایی و قطعی نیست و مودی می‌تواند نسبت به آن اعتراض کند تا مورد بررسی هیات اختلاف مالیاتی قرار بگیرد.

رای صادره از سوی هیات اختلاف مالیاتی به معنای تعیین مالیات قطعی است و مودی موظف به پرداخت آن است و هرگونه تاخیر در پرداخت آن مشمول جرایم مالیاتی می‌شود.

بر اساس ماده 238 قانون مالیات‌های مستقیم، مودی تا 30 روز پس از تاریخ دریافت برگ تشخیص مالیات فرصت دارد که به آن اعتراض کند، بنابراین اگر نسبت به برگه تشخیص مالیاتی اعتراضی نداشته باشد، همان برگه ابلاغی، حکم مالیات قطعی را دارد.

جریمه عدم پرداخت مالیات قطعی می‌تواند مواردی نظیر ممنوع الخروجی، پرداخت درصدی از اصل مالیات به عنوان جریمه یا مسدود شدن حساب‌های بانک باشد. با این حال، ماده 202 قانون مالیات‌های مستقیم مشخصا به جریمه عدم پرداخت مالیات قطعی اشاره کرده که شامل ممنوعیت خروج از کشور است. در سالیان اخیر برخی از افراد که مشمول جریمه عدم پرداخت مالیات قطعی بودند، ممنوع‌الخروج شده‌اند.

ماده 202 قانون مالیات‌های مستقیم در همین زمینه اشاره می‌کند: «وزارت امور اقتصادی و دارایی یا سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند از خروج بدهکاران مالیاتی که میزان بدهی قطعی آنها از«برای اشخاص حقوقی تولیدی دارای پروانه بهره‌برداری از مراجع قانونی ذی‌ربط از بیست درصد(20%) سرمایه ثبت شده و یا مبلغ پنج میلیارد(5,000,000,000) ریال، سایر اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی تولیدی از ده‌درصد(10%) سرمایه ثبت شده و یا دو میلیارد (2,000,000,000) ریال و سایر اشخاص حقیقی از یکصد میلیون(100,000,000) ریال»(1) بیشتر‌است از کشور جلوگیری نماید.»

این ماده قانونی در ادامه می‌افزاید: «حکم این ماده در مورد اشخاص عازم سفر واجب با درخواست و تأیید مراجع ذی‌ربط اعزام‌کننده مبنی بر میسور نبودن پرداخت بدهی مالیاتی مربوط، با اخذ تضمین لازم جاری نمی‌باشد.» با این حال، برخی از افراد ممکن است برای فرار از جریمه عدم پرداخت مالیات قطعی، اموال و دارایی‌های خود را به نام دیگران انتقال دهند. قانون‌گذار برای این افراد نیز برخی پیش‌بینی‌ها را در نظر گرفته است. تبصره همین ماده قانونی می‌گوید:

«در صورتی که مودیان مالیاتی به قصد فرار از پرداخت مالیات اقدام به نقل و انتقال اموال خود به همسر و یا فرزندان نمایند سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند نسبت به ابطال اسناد مذکور از طریق مراجع قضایی اقدام نماید.»