دوره حسابداری : مفاهیم گزارشگیری مالی و ارزیابی عملکرد سازمان

دوره حسابداری چیست؟

دوره حسابداری به دوره ثابتی اطلاق می شود که طی آن کلیه معاملات حسابداری ثبت می شود و صورت های مالی برای ارائه به سرمایه گذاران برای پیگیری و مقایسه عملکرد کلی شرکت برای هر دوره تنظیم می شود. شرکت باید دوره حسابداری خود را عاقلانه انتخاب کند و آن را تغییر ندهد مگر اینکه شرایط به گونه ای فراهم شود که چنین تغییری ضروری شود.

اصل دوره حسابداری به شرکت ها این امکان را می دهد که به صورت هفتگی، ماهانه، سه ماهه یا سالانه از حسابداری پیروی کنند. دوره‌های حسابداری ماهانه رایج‌ترین شکل حسابداری برای شرکت‌ها هستند، زیرا داده‌های کافی برای مقایسه مسیر رشد، فروش، ورودی‌ها و خروجی‌های شرکت‌ها را در اختیارشان قرار می‌دهد. با این حال، شروع یک دوره حسابداری می تواند به حوزه قضایی کسب و کار بستگی داشته باشد.

در طول دوره حسابداری، سازمان درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها، حقوق صاحبان سهام و سایر معاملات مالی خود را ثبت می‌کند و اطلاعات مربوط به وضعیت مالی و عملکرد سازمان خود را در قالب گزارش‌های مالی ارائه می‌دهد. این گزارش‌ها شامل صورت‌های مالی، گزارش سود و زیان، گزارش جریانات نقدی و سایر اطلاعات مالی است که به مدیران، سهامداران، کارکنان و سایر علاقه‌مندان کمک می‌کند تا وضعیت مالی و عملکرد سازمان را در طول دوره حسابداری ارزیابی کنند و تصمیم‌های مدیریتی را بگیرند.

دوره حسابداری ممکن است برای سازمان‌ها متفاوت باشد و معمولاً بر اساس تقویم مالی که توسط سازمان و یا قوانین و مقررات مالی و مالیاتی منطقه جغرافیایی مربوطه تعیین می‌شود. به عنوان مثال، بسیاری از سازمان‌ها از سال مالی 1 فروردین تا 29 اسفند هرسال استفاده می‌کنند، اما برخی دیگر ممکن است از تقویم‌های مالی دیگری مانند سال مالی 1 مهر تا 31 شهریور هرسال استفاده کنند.

برخی شرکت ها برای محاسبه میزان سود و زیان حاصل از فعالیت های فصلی خود نیاز دارند وضعیت مالی خود را در بازه های زمانی کوتاه مدت بررسی نمایند. از این گزارشات می توان برای تصمیم گیری های مهم و موثر بر روند کار کمک گرفت. گزارش های مالی در یک دوره مالی باید شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع ، صورت جریان وجوه نقد و یادداشت های توضیحی باشد.

انواع دوره حسابداری

دوره های مختلف متضمن هزینه های دوره حسابداری متفاوت است. اجازه دهید انواع مختلف آن را از طریق بحث زیر درک کنیم.

• سال تقویم: برای شرکت هایی که سال تقویمی را دنبال می کنند، از اول فروردین شروع و در 29 اسفند همان سال به پایان می رسد.
• سال مالی: برای شرکت هایی که سال مالی را دنبال می کنند ، از اولین روز هر ماه غیر از فروردین شروع می شود.

مثال ها مفهوم دوره حسابداری

مثال شماره 1
یک شرکت معاملات خود را از اول فروردین تا 29 اسفند هر سال ثبت می کند و امور مالی خود را می بندد. در اینجا، دوره حسابداری یک ساله است، یعنی از 1 فروردین تا 29 اسفند .

با این حال، همه شرکت ها نیازی به پیگیری یک ساله ندارند.

مثال شماره 2
یک شرکت هر سال معاملات خود را از اول فروردین تا 31 شهریور ثبت می کند و پس از آن دفاتر حساب خود را می بندد. در اینجا دوره حسابداری نیمسال است یعنی از اول فروردین تا 31 شهریور و دوره بعدی از اول مهر تا 29 اسفند خواهد بود.

اهمیت تعیین دوره حسابداری برای شرکت ها و سازمان ها

هزینه های دوره حسابداری بستگی به چارچوب زمانی دارد که شرکت برای القای آن انتخاب می کند. با این وجود، این هزینه‌ها تقریباً هرگز مورد توجه قرار نمی‌گیرند، زیرا وضوح بیشتر و نقاط داده قطعی را به ارمغان می‌آورند. بیایید از طریق توضیح زیر اهمیت آن را درک کنیم.
گزارش هایی که از سال مالی به سازمان امور مالیاتی ارائه می‌شوند، شامل مجموعه کاملی از سودهای شرکت، موارد زیان‌ده و درآمدها و هزینه های کلی از همه سیستم های مالی  در طول 12ماه گذشته است.

برای اینکه نتایج مالی شرکت مشخص شود، تعیین “فاصله های منظم” برای انجام معاملات حسابداری بسیار مهم است.
باید ثبت شود و نتایج جمع آوری شود. نتایج هر بازه نشان دهنده نتیجه مالی شرکت در هر بازه زمانی خواهد بود. بنابراین، مقایسه یک به یک تنها در مورد دوره حسابداری امکان پذیر است. این که آیا یک شرکت متحمل زیان یا سود شده است، اگر فاصله زمانی ثابتی در نظر گرفته نشده باشد، یک سوال مبهم است. بنابراین، این مفهوم به صورت های مالی معنا می بخشد و به سرمایه گذاران کمک می کند تا نتایج مالی را به درستی تحلیل کنند.

در حقیقت گزارش یک دوره مالی، مشخص می کند که سازمان از نظر مالی در چه مسیری قرار گرفته و سیاست های مالی وضع شده چقدر بر روند بهبود فرایندهای مالی تاثیرگذار بوده است. این گزارش ها اغلب داده هایی نسبتا دقیق و قابل اعتماد از گذشته مالی شرکت را ارائه می دهند.

ارائه گزارش سال مالی، یک فرایند قانونی و اجباری است. اما می توان با کمک این گزارش، هم یک نتیجه گیری کامل از وضعیت مطلوب یا نامطلوب سال گذشته به دست آورد و هم یک برنامه ریزی دقیق برای سال مالی پیش رو داشت.

همه شرکت‌های سهامی عام، موظف به تهیه گزارشات میان دوره‌ای 3 ماهه می‌باشند.

تا زمان تصفیه واحد تجاری، گزارشات تهیه شده جنبه برآوردی دارد.

معمول‌ترین دوره مالی یک ساله می‌باشد.

پایان دوره مالی معمولا زمانی در‌ نظر‌ گرفته می‌شود که فعالیت واحد تجاری در پایین‌ترین سطح قرار دارد.

با توجه به کاربرد گزارشات، می‌توان صورت‌های مالی را در بازه‌های زمانی کم‌تری مانند یک ماه نیز تهیه نمود.

بکارگیری دوره حسابداری

مفهوم دوره حسابداری در خدمت تجزیه و تحلیل و مقایسه داده های مالی شرکت برای دو دوره مختلف است. هنگامی که به دو دوره مختلف اشاره می شود، می توان در مورد پارامترهای مالی مختلفی که نشان دهنده رشد یا سقوط شرکت است، تجزیه و تحلیل کرد. بنابراین، به عنوان مرجعی برای چنین گزارشی عمل می کند و برای ذینفعان بسیار مفید است.

بنابراین کلیه معاملات حسابداری مربوط به آن باید در همان دوره ثبت شود. مفاد حسابداری الزامی باید به گونه ای تنظیم شود که اصل تطابق نقض نشود.

مزایای و معایب بکارگیری دوره در حسابداری

مزایای بکارگیری دوره حسابداری

استفاده از دوره حسابداری یا همچنین به آن “دوره مالی” یا “دوره گزارشگیری” نیز گفته می‌شود. این روش حسابداری برای مدیریت و گزارشگیری مالی از مزایای مهمی برخوردار است. برخی از این مزایا عبارتند از:

• ارایه گزارشات مالی دوره به دوره: برای نمایش وضعیت مالی شرکت برای یک بازه زمانی ثابت مفید است. با استفاده از دوره حسابداری، سازمان‌ها قادر به ارایه گزارشات مالی دوره به دوره هستند که برای مدیران، سرمایه‌گذاران، بدهکاران و سایر علاقه‌مندان بسیار حائز اهمیت است. این گزارشات مالی دوره به دوره امکان ارزیابی و مقایسه عملکرد مالی سازمان در طول زمان را فراهم می‌کنند.

• مدیریت مؤثر و بهتر منابع مالی: با استفاده از دوره حسابداری، سازمان‌ها قادر به مدیریت مؤثر‌تر و بهتر منابع مالی خود، اعم از دریافت و پرداخت وجوه، موجودی، وام‌ها، و دیگر امور مالی هستند. این امر به مدیران کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی مالی، اولویت‌بندی منابع، و انجام تصمیمات مالی را با دقت و بهره‌وری بالا انجام دهند.

• تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر اطلاعات مالی دقیق و به‌روز: این مفهوم برای سرمایه گذاران مفید است زیرا می توانند به روند نتایج مالی در چندین بازه زمانی اشاره کنند. دوره حسابداری امکان ارایه اطلاعات مالی دقیق و به‌روز را به مدیران و تصمیم‌گیران فراهم می‌کند. این اطلاعات مالی برای انجام تصمیم‌گیری‌های استراتژیک، مالی، و عملیاتی در سازمان اساسی و مؤثر هستند و می‌توانند بهبود عملکرد و عملکرد مالی سازمان را تسهیل کنند.

معایب بکارگیری دوره حسابداری

• اگر مفهوم اصل تطبیق رعایت نشود ممکن است مفید نباشد.
• مقایسه نتایج یک دوره با دوره دیگر دلایل واقعی را که منجر به اختلاف شده است در نظر نمی گیرد.
• در صورت متفاوت بودن دوره مالیاتی، نگهداری دو حساب جداگانه الزامی است.

نحوه تعیین دوره حسابداری

دوره حسابداری یا سال مالی می تواند در هر شرکت، مطابق با دستورالعمل‌ها و فرایندهای آن تعیین شود. بنابراین قانون دقیق و محدودیت تاریخی برای شروع و پایان سال مالی وجود ندارد. اما اغلب شرکت‌ها، سال مالی مجموعه خود را بازه فروردین ماه تا اسفند ماه در نظر می‌گیرند.

البته در بعضی مجموعه ها، دوره مالی را از تیر یا شهریورماه در نظر می گیرند. در نهایت مهم ترین نکته ای که در تعیین زمان دوره مالی موثر است، سیاست ‌های شرکت و ترافیک کاری هر سازمان است.

از طرفی گاهی شرکت‌هایی که با شرکای خارجی همکاری می کنند، سال مالی را بعد از تحلیل صورت های مالی، با تاریخ میلادی از روز ۱۱/۱۰ لغایت ۱۰/۱۰ سال بعد در نظر می گیرند. در واقع امکان تغییر سال مالی برای برخی از شرکتها تحت شرایط خاصی وجود دارد.

دوره حسابداری در ایران؛ راهی برای محاسبه وضعیت مالی سازمان

طبق ماده ۱۵۵ قانون مالیات‌های مستقیم سال مالیاتی عبارت است از یک سال شمسی که از اول فروردین ماه هر سال شروع و به آخر اسفند ماه همان سال ختم می شود لکن در مورد اشخاص حقوقی مشمول مالیات که سال مالی آن‌ها به موجب اساسنامه با سال مالیاتی تطبیق نمی کند درآمد سال مالی آن‌ها به جای سال مالیاتی مبنای تشخیص مالیات قرار می گیرد و موعد تسلیم و تکمیل اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان و سررسید پرداخت مالیات آن‌ها چهار ماه شمسی پس از سال مالی می باشد.

برخی افراد به اشتباه فکر می‌کنند که سال مالی و سال مالیاتی یکسان هستند. درحالی که سال مالی آغاز و پایان یک سال شمسی است که در اساسنامه مشخص می‌شود. مثلا ممکن است شرکتی سال مالی خود را خردادماه قرار بدهد. در حالی که سال مالیاتی توسط اداره مالیات اعلام می‌شود.

تفاوت سال مالی و دوره حسابداری

معمولاً گزارش‌های مالی در زمانی تهیه می‌شوند که نیاز به اطلاعات دقیقی از وضعیت سود و زیان شرکت وجود دارد. این اطلاعات می‌تواند شامل فروش، نحوه تولید، خرید مواد اولیه، تولیدات شرکت و افزایش سرمایه‌ها باشد. در چنین شرایطی گزارش‌های صورت مالی در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری تهیه می‌شود که در اصطلاح به آن‌ها گزارش‌های میان‌دوره‌ای گفته می‌شود. این گزارش‌ها می‌توانند در دوره‌های مالی ۳، ۶ و یا ۹ماهه منتشر شوند.

دوره مالی ۱۲ماهه همان سال مالی است. گزارش‌های مالی یک‌ساله هم یک گزارش بسیار رایج در بین حسابداران است که شامل اطلاعات بسیار جامع و کاملی است. سال مالی شرکت‌ها می‌تواند با هم متفاوت باشد و به نسبت نوع فعالیت آن‌ها شامل یک سال شمسی و یا میلادی و … است.

تغییر دوره حسابداری

در قانون تجارت، به صراحت مواد 100، 101، 110 و 126 قانون مالیات‌های مستقیم تعریفی از سال مالی و مالیاتی نشده است. صریح‌ترین اشاره در بند 19 ماده 8 اصلاحیه قانون تجارت با تنها با این مضمون ارائه شده است، «تعیین آغاز و پایان سال مالی شرکت در موعد تنظیم ترازنامه و حساب سود و زیان و تسلیم آن به بازرسان به مجمع عمومی سالانه» که باید صاحبان سهام در طرح اساسنامه شرکت سهامی درج کنند. همچنین در مواد 232، 237، ‌89 و 138 به سال مالی اشاره و تاکید شده است.

در استانداردهای حسابداری تمامی مباحث بر مبنای سال مالی تدوین شده است. در استاندارد نحوه ارائه صورت‌های مالی برای تعریف دوره گزارشگری آمده است «صورت‌های مالی باید حداقل به طور سالانه ارائه شود»، بر طبق توضیحات موجود در قوانین و مقررات اشاره شده، انتخاب سال مالی برای شرکت‌ها آزاد است، بدین ترتیب که هم می‌تواند یک سال شمسی انتخاب شود یا می‌تواند از هر تاریخی شروع و به سال بعد منتهی شود. بنابراین صاحبان سهام شرکت‌ها در موقع تاسیس شرکت و یا در ادامه فعالیت خود می‌توانند محدوده سال مالی شرکت خود را به دلخواه انتخاب، یا تغییر دهند.

در این صورت واحد مالی، وظیفه بستن حساب‌ها، تهیه صورت‌های مالی و اظهارنامه مالیاتی را در فصل پاییز انجام می‌دهد و همچنین حسابرسی مالی و مالیاتی با هزینه‌ کمتری صورت می‌پذیرد (در نیمه دوم سال معمولا حسابرسان ظرفیت مازاد دارند) و کارکنان و مدیران از تعطیلات نوروزی و تابستان استفاده کامل می‌برند و ضمنا زمان رسیدگی ممیزین محترم مالیاتی معمولا در نیمه دوم سال صورت می‌پذیرد. بنابراین با فرصت مناسب، طرفین به بحث‌های مالیاتی می‌پردازند. از طرف دیگر تهیه دفاتر قانونی و تحویل اظهار‌نامه مالیاتی در زمانی انجام می‌شود که حضور ارباب رجوع در ادارات مربوطه کاهش یافته است.

مزایای تغییر دوره حسابداری 

شرکت‌ها این امکان را دارند تا دوره حسابداری خود را بر اساس یک سال شمسی، زمان تأسیس شرکت و یا اندکی بعد از آن انتخاب کنند. البته اکثر شرکت‌ها این تاریخ را به یک سال شمسی مرتبط می‌کنند که از فروردین‌ماه تا پایان اسفند را شامل می‌شود. موضوعی که سالانه برای شرکت‌ها رخ می‌دهد این است که سال مالی خود را تغییر می‌دهند. در ادامه مزایای این تغییرات را بدانیم :

• شرکت‌هایی که در ماه پایانی سال مالی کم‌ترین میزان موجودی در انبار خود را دارند، می‌توانند محدوده زمانی را انتخاب نمایند که هزینه انبارگردانی برای آن‌ها ارزان‌تر شود.
• شرکت‌هایی که تمایل دارند اطلاعات مالی سالانه آن‌ها منطبق با شرکت‌های خارجی باشد، می‌توانند سالی مالی خود را منطبق با سال میلادی انتخاب کنند (۱۱/۱۰ تا ۱۰/۱۰ سال بعد).
• شرکت‌هایی که عضو شرکت‌های مادر هستند و سال مالی آن‌ها با همدیگر منطبق نیست می‌توانند سال مالی خود را با آن‌ها یکسان نمایند.
• شرکت‌هایی که مثلاً در ابتدای سال شمسی ترافیک کاری دارند و بایستی پاسخگوی مشتریان خود باشند، می‌توانند سال مالی خود را به نیمه دوم سال تغییر دهند.
• شرکت‌هایی که تصمیم دارند دوره بستن حساب‌ها، انجام حسابرسی مالی و برگزاری مجامع آن‌ها و انجام حسابرسی مالیاتی شرکت آن‌ها تا ۲۹ اسفندماه تمام شود، می‌توانند سال مالی منتهی به ۳۱ مردادماه را انتخاب نمایند.

شرایط تغییر دوره حسابداری

در اینجا میخواهیم شرکت‌هایی که شرایط تغییر سال مالی که منطبق با سال شمسی نباشد، را با هم بررسی نمائیم:

1. شرکت‌هایی که در ماه منتهی به پایان سال مالی کمترین میزان موجودی انبار را دارند، می‌توانند محدوده‌ای را انتخاب کنند که انجام و هزینه انبارگردانی آن به سهولت و ارزان‌تر تمام شود
2. شرکت‌هایی که تمایل دارند اطلاعات مالی سالانه آنها منطبق با شرکت‌های همکار خارجی باشد، می‌توانند سالی منطبق با سال میلادی انتخاب کنند یعنی از ۱۱/۱۰ لغایت ۱۰/۱۰ سال بعد
3. در هلدینگ‌ها، شرکت‌های زیر مجموعه که عضو شرکت‌ مادر هستند و سال مالی آنها با همدیگر منطبق نیست می‌توانند با تغییر سال مالی با یکدیگر هماهنگ شوند
4. شرکت‌هایی که بطور مثال در ۴ یا ۶ ماهه ابتدای سال شمسی ترافیک کاری دارند و باید پاسخگوی مشتریان و یا ارباب رجوع‌های خود باشند نیز، می‌توانند سال مالی خود را به نیمه دوم سال تغییر دهند. با مطالعه‌ای که بر روی سال‌های مالی موسسات حسابرسی انجام شده است، به این نتیجه رسیده اند که، عمده موسسات حسابرسی سال مالی متفاوتی نسبت به سال شمسی دارند و علت آن تنها به دلیل ترافیک فعالیت ۴ ماهه آنها است که با آن آشنا هستید
5. شرکت‌هایی که قصد دارند دوره بستن حساب‌ها، انجام حسابرسی مالی ، برگزاری مجمع و انجام حسابرسی مالیاتی تا ۲۹ اسفند ماه تمام شود، می‌توانند سال مالی منتهی به ۳۱ مرداد ماه را انتخاب کنند